Geen koffie
‘Het nieuwe normaal’ heeft ook in mijn praktijk zijn intrede gedaan. Op ruim twee meter afstand van elkaar staan twee stoelen voor Marieke en Johan. Hoewel de vorige sessie online redelijk tot tevredenheid is verlopen zijn Marieke en Johan blij dat ik hen heb voorgesteld om vandaag weer een ‘ouderwetse’ fysieke sessie in te plannen. Omdat we elkaar al enige tijd kennen, is het ‘schudden van geen handen’ geen storende factor meer. Het genereert echter wel wat onwennig gegiebel. Vandaag maak ik geen koffie maar heb ik ze gevraagd een eigen flesje water mee te nemen.
Wat kun jij doen
Zoals altijd start ik met de vraag hoe het was om de opdracht te maken. De opdracht was ‘wat kun jij doen om ervoor te zorgen dat de ander jou weer gaat vertrouwen’. Marieke reageert: “ik heb de opdracht een aantal keren hardop gelezen voordat ik enigszins begreep wat er van mij verwacht werd”. Johan neemt het over: ”Precies…dat had ik nu ook. Voordat het tot mij doordrong schoten er ondertussen wel allerlei ideeën door mijn hoofd wat Marieke zou kunnen doen om mijn vertrouwen in haar te herstellen.”
Vertrouwen komt te voet
Ik schiet in de lach en leg vervolgens uit hoe dat komt. We zijn zo gewend om bij een vertrouwensbreuk de bal op de helft van de ander te leggen om vervolgens riant achteroverleunend te wachten op een gebaar van de ‘tegenpartij’, dat we bijna zouden vergeten dat we beiden hierin wat te doen hebben.
In de volksmond wordt wel gezegd: “vertrouwen komt te voet en gaat te paard”. Daarmee wordt direct de kern van vertrouwen blootgelegd: vertrouwen wordt langzaam opgebouwd maar kan in een klap verdwijnen. Zolang je de ander geheel en al verantwoordelijk houdt voor datgene dat jou is overkomen, is de kans levensgroot dat het vertrouwen onherstelbaar beschadigd is en vooral blijft. Het hebben van vertrouwen is de basis waarvan wij vertrekken. Dat geldt voor alle sociale constructies zoals: familie, collega’s, buren, vrienden enz. Vertrouwen werkt als cement tussen menselijke relaties. Er kan inhoudelijk van alles misgaan tussen mensen maar wanneer er sprake is van een diep weten dat de ander het beste met jou voorheeft kunnen we veel van elkaar verdragen en door de vingers zien. Omgekeerd is zelden de mate van datgene dat fout gaat de oorzaak van het daaruit voortkomende conflict, maar raakt het veel eerder aan de status van het betrekkingsniveau: neem jij mij wel serieus, heb jij oog en oor voor mijn belang, kun jij invoelen wat het voor mij betekent, zijn wij beiden gelijkwaardig enz. Vertrouwen is een abstract en subjectief begrip en dat maakt het lastig. Vertrouwen is niet meetbaar. Want wie bepaalt of iemand wel of niet te vertrouwen is? En wanneer weten we zeker of het verdwenen vertrouwen weer volledig is hersteld? Het eenmaal beleefde, geschonden vertrouwen kan diepe wonden slaan bij de mens die dit betreft. Hoe hechter de relatie is met diegene die jouw vertrouwen heeft geschonden hoe meer we hierdoor worden geraakt. Vertrouwen herstellen impliceert een actieve beweging die, vreemd genoeg, begint bij onszelf. Als iemand blijft afwachten tot de ander iets onderneemt richting herstel van vertrouwen dan zal er niets veranderen.
Over je eigen schaduw heen
In de SCHIP-aanpak betekent dit dus dat de ex-partners zich kwetsbaar dienen op te stellen op het gevaar af opnieuw beschadigd te worden. Om de ander weer te durven vertrouwen hebben de ex-partners zelfvertrouwen nodig. Ze stappen als het ware over ‘hun eigen schaduw’ heen en dat draagt bij aan herstel van Houvast (controle, regie) Autonomie (zelfbeeld, zelfwaardering) en het gevoel dat er Recht wordt gedaan aan de beleefde kwetsuur waardoor de weg vrijkomt voor een nieuw Toekomstperspectief.
Oreren
Johan knikt begrijpend in mijn richting. “Mooi gesproken Tineke” zegt hij. “Ik kan me opeens helemaal voorstellen hoe jij in jouw rol als docent studenten uitleg geeft.” Ik herken mezelf hier wel in. Sterker nog, ik heb soms zelf ook last van mijn eigen docentaandrang.
Verschuilen
“Zal ik dan maar beginnen met het voorlezen van mijn opdracht?” Hij voegt de daad bij het woord. “Ik neem me voor om me niet meer te verschuilen in mijn loopgraaf waardoor ik onbereikbaar word voor Marieke. Dat doe ik omdat ik me regelmatig vreselijk schaam met name voor dat pornogedoe en me daarbij zo schuldig kan voelen. Ik snap dat Marieke mij dan niet meer kan volgen, niet weet wat er in mij omgaat en ik daardoor onbetrouwbaar word. Wanneer ik weer de neiging voel opkomen om me terug te trekken ga ik haar dat vertellen. Maar dan moet zij ophouden om de kinderen negatief te beïnvloeden en mijn nieuwe vriendin eindelijk eens gaan accepteren.” Ik grijp in omdat ik Marieke zie verstrakken bij die laatste toevoeging. “Wat gebeurt er nu met jou Marieke”? vraag ik. Marieke reageert als door een wesp gestoken. “Eerst dacht ik, hier kan ik iets mee dat is hoopvol. Maar nu zijn we weer terug bij af. Ik moet dus zijn vriendin eerst accepteren en dan ook nog de loftrompet blazen over Johan naar mijn kinderen toe”.
Liever door de deur
Ze staat op en loopt naar de deur. Ik reageer: “Je kunt natuurlijk opstappen maar de vraag is: zou dat helpen?” Marieke zucht en gaat weer zitten. Ik probeer middels psycho-educatie uit leggen wat hier gebeurt. Zolang we voorwaarden gaan stellen aan het herstel van vertrouwen valt alles wat we daarvoor aan mooie voornemens hebben uitgesproken, in het water. De mitsen en de maren halen alle veelbelovende intenties in een klap onderuit.
Ik vraag Marieke of ze in staat is om het nogmaals te ontvangen en aan Johan of hij in staat is zijn voornemen minus de laatste zin te herhalen. Gelukkig zien beiden dat dit noodzakelijk is om het gesprek weer vlot te kunnen trekken.
Zwart maken
Marieke is nu ook zover om haar opdracht uit te spreken. “Ik heb ontdekt dat ik op Johan reageer vanuit mijn diepe teleurstelling en overtuiging dat ik niets van Johan te verwachten heb. Wanneer ik dan denk te zien dat hij er wel kan zijn voor zijn nieuwe vriendin word ik overvallen door een vlaag van jaloezie, boosheid en machteloosheid. Op zo’n moment moet ik gewoon iets doen. Niets doen is voor mij onmogelijk. Ik realiseer me nu dat het niet eerlijk is hem bij de kinderen zwart te maken. Johan is een goede vader, altijd geweest trouwens, maar wij als partners maakten elkaar niet meer gelukkig. Ik neem me voor me niet meer zo kinderachtig te gedragen als ik die steek van jaloezie voel. Ik wil ook niet langer meer zo’n akelig mens zijn. Ik ga weer die leuke, sterke, volwassen vrouw ga worden.”
Contact maken
Ik val stil bij het horen van zoveel gedeelde en getoonde kwetsbaarheid. Ook Johan en Marieke lijken enigszins verbaasd te zijn over het positieve effect van deze opdracht. Het vertrouwen in elkaar kan alleen dan worden hersteld wanneer ze in staat zijn, op de voor hun moeilijke momenten, geen afstand te creëren. Hun beider uitdaging is om op het moment dat ze zich weer geraakt voelen, niet te reageren vanuit hun oorspronkelijke copingstijl; respectievelijk vermijder en actief aanpakker. Het is effectiever om er contact over te maken met zichzelf en de ander. De vraag die hierbij gesteld kan worden is: wat maakt dat het mij zo raakt, wat zou mij helpen hier constructief mee om te gaan, wat draagt bij aan het bestendigen van het herstelde vertrouwen?
De spreekwoordelijke pas op de plaats.
Dit gaat dus ‘het nieuwe normaal’ worden stel ik vast.
-Tineke Rodenburg-